KRATAK ISTORIJAT OSNIVANjA, RAZVOJA I RADA UDRUŽENJA GLUVIH I NAGLUVIH U SRBIJI
I. Nastajanje organizacija gluvih u Srbiji
Formiranje udruženja gluvih i nagluvih javlja se svuda u svetu, pa i kod nas, pod određenim uslovima. To je pre svega, nivo socijalne zrelosti samih gluvih lica koja su stekla neko obrazovanje, čime je istaknuta potreba međusobnog druženja u cilju zajedničkih aktivnosti, zaštite sopstvenih interesa, zaštite od eksploatacije njihove radne snage od strane poslodavca pa čak i najbližih članova porodice.
Osnivanje prve organizacije gluvih u Srbiji izvršeno je u Beogradu na dan 7. februara 1926. godine – kad je registrovano „Udruženje gluvonemih za Beograd i okolinu“ (danas Gradska organizacija gluvih Beograda).
Posle Prvog svetskog rata bilo je sve više školovanih gluvih koji su imali sve veće pretenzije za druženjem. Istaknuta je želja objedinjenja svih udruženja tadašnje Jugoslavije te je u Beogradu 20.091935. osnovano „Udruženje gluvonemih Kraljevine Jugoslavije“, ali je bilo kratkog veka.
Treće udruženje, „Društvo školovanih gluvih i njihovih prijatelja“ koje je primalo i čujuće članove, pre svega učitelje i vaspitače škola za gluvu decu osnovano je 02.04.1939. godine u Beogradu u prostorijama škole „Zmaj Jova Jovanović“. Sa radom je prestalo 06.04.1941. godine.
Za vreme Drugog svetskog rata nijedno udruženje gluvih nije radilo, a posle rata nekadašnji aktivisti predratnih beogradskih udruženja okupili su preživele gluve članove, sazvali Osnivačku skupštinu 02.11.1944. godine i obnovili rad svog udruženja pod novim imenom „Narodnooslobodilački front gluvih Beograda“.
U radu tog udruženja gluvih preplitali su se politički aspekti pa je dolazilo do izvesnih nesporazuma jer su isticane potrebe da udruženje deluje masovnije na celom području Srbije. Tako je u Beogradu 17.12.1944. godine došlo do osnivanja „Udruženje gluvonemih radnika i radnica Srbije“, udruženja koje će gluvima pomagati u zadovoljavanju njihovih potreba na celoj teritoriji Srbije, a da prethodno udruženje nastavi da radi kao narodnooslobodilački front - političko telo.
Ovaj naziv „radnika i radnica“, kako se tada shvatalo, dat je kao izraz sposobnosti gluvih da ravnopravno sa ljudima normalnog sluha rade i kroz rad obezbeđuju sebi egzistenciju, ali je ovo udruženje, u to vreme, radilo pod nekom vrstom „zaštite“ i nadzora od strane Narodnooslobodilačkog fronta gluvih.
Novoosnovano udruženje usvojilo je i Prva pravila koja su odobrena 09.02.1945. godine od Povereništva unutrašnjih poslova ASNOS-a pod brojem 492.
Odobrenjem Pravila novog Udruženja, Narodnooslobodilački front se nije ugasio, već je on svoje akcije koordinirao sa novim Udruženjem na taj način što su svake poslednje nedelje u mesecu održavane zajedničke sednice predstavnika tela ovih udruženja koja su uporedo egzistirala. Istog dana je održan i „radni skup“ svih članova koji su rame uz rame svih građana Beograda učestvovali u frontovskim akcijama na raščišćavanju ruševina i prikupljanja priloga za ranjenike.
Kako je prva organizacija gluvih posle Drugog svetskog rata nastavila sa svojim radom 02.11.1944. godine, to se kao zvanični dan osnivanja Saveza gluvih Srbije smatra2. novembar 1944. godine, iako je Osnivačka skupština Udruženja gluvonemih radnika i radnica Srbije održana 17.12.1944. godine.
Na inicijativu Udruženja gluvonemih radnika i radnica Srbije, sledeće godine osnovan je i „Savez defektnih sluhom „DES“ Jugoslavije“ (danas Savez gluvih i nagluvih Srbije i Crne Gore), tačnije 14. oktobra 1945. godine u Zagrebu kada je održana Konferencija koja je imala značaj osnivačke skupštine. Toj Konferenciji prisustvovali su predstavnici Srbije, Hrvatske i Slovenije dok iz drugih republika i pokrajina nije bilo predstavnika obzirom da još nisu formirale svoja udruženja, odnosno nije bilo lica koja bi bila inicijatori za osnivanje udruženja.
Na osnivačkoj Konferenciji usvojen je prvi Statut Saveza defektnih sluhom „DES“ Jugoslavije, koji je odobren kod Ministarstva unutrašnjih poslova FNRJ 31.05.1946. godine. Statutom je regulisana organizaciona struktura udruženja republičkih saveza: Srbije, Hrvatske i Slovenije, a najviši organ bio je Glavna skupština, dok su republička udruženja imala za najviše organe skupštinu Zemaljskog odbora.
Na skupštini Zemaljskog odbora za Srbiju, novembra 1947. godine udruženje je promenilo naziv, usaglašavajući se po saveznim pravilima u „Udruženje defektnih sluhom Srbije“ (UDES). Na njoj su doneta nova Pravila koja je potvrdilo Ministarstvo unutrašnjih poslova NR Srbije pod br. 11.688/47. Ovim Pravilima, analogno saveznim, ustrojavaju se povereništva, gradske, sreske, oblasne, pokrajinske, zemaljske i glavne skupštine i njihova tela od kojih je najviše bilo odbor. Pored ostalih ciljeva i zadataka kojima se regulisalo okupljanje i organizovanje gluvih lica i njihova zaštita, jedan od ciljeva je bio i organizovanje gluve omladine u omladinske radne brigade radi učešća u obnovi i izgradnji zemlje.
Dana 27.02.1949. godine, na osnovu Statuta saveznog udruženja koji je postao jedinstven za sva udruženja gluvih u Jugoslaviji, republička organizacija gluvih Srbije menja naziv u: „Udruženje defektnih sluhom Jugoslavije - Glavni odbor za Srbiju“.
Ovim, jedinstvenim, saveznim statutom određena je organizaciona struktura za sva udruženja i za sve odbore - kao najviše organe udruženja gluvih od vrha do baza (gradske, oblasne, pokrajinske, zemaljske i glavne odbore) vredela su opšta pravila zacrtana u tom jedinstvenom saveznom statutu. Kako je menjan naziv odnosno statut savezne organizacije, tako se menjao i naziv republičkih organizacija gluvih.
Tako je na II kongresu, 18-19.05.1951. godine „Udruženje defektnih sluhom Jugoslavije“ promenilo naziv u „Savez gluvih Jugoslavije“, pa je taj naziv primenjen i u Srbiji i „Udruženje defektnih sluhom Srbije“ postalo je „Savez gluvih Srbije“ (www.savezgluvihsrbije.org.rs), a najviši organ bila je skupština koja se sastajala svake treće godine.
Na VII kongresu Saveza gluvih Jugoslavije održanom 1970. godine na Zlatiboru predloženo je da Savez vrši distribuciju slušnih pomagala, koja su koristila uglavnom nagluva lica doneta je Odluka da se u članstvo primaju i nagluvi. Tako opet dolazi do promene naziva udruženja u „Savez gluvih i nagluvih Jugoslavije“, što prate i ostala udruženja.
II. Nastajanje pokrajinskih organizacija
Pokrajinski savezi gluvih - istorijski - evolutivno - razvili su se od pododbora koji su u početku bili zavisni od Republičkog odbora Srbije i oni su samo „sprovodili zaključke viših organa Saveza i podnosili im izveštaje o svom radu (po jedinstvenom Statutu Saveza gluvih Jugoslavije).
- Udruženje gluvih Vojvodine osnovano je 22.09.1946. godine na osnivačkoj skupštini u Novom Sadu koja je usvojila „Pravilnik o povereništvima Udruženja defektnih sluhom Srbije“ - te je udruženje tada bila povereništvo.
- Osnivačka skupština povereništva za Kosovo i Metohiju, održana je 18.07.1949. godine u Prištini.
Na Plenumu Glavnog odbora Srbije od 21. decembra 1949. godine odlučeno je da se u autonomnim pokrajinama Vojvodini i Kosovu povereništva podignu na nivo oblasnih odbora kao organizacionih jedinica Saveza, koji će objedinjavati rad svih, osnovnih organizacija na svom području. Prema „Uputstvima za rad oblasnih odbora Udruženja“, koje je doneo Republički savez gluvih Srbije 1.04.1950. godine „Oblasni odbori su bili dužni da rukovode celokupnim radom na socijalnom zbrinjavanju, opismenjavanju, kulturnom uzdizanju, osposobljavanju i uključivanju gluvih u na teritoriji svoje oblasti u realizaciji ciljeva Statuta Saveza gluvih Jugoslavije“.
III. Nastajanje osnovnih organizacija u Srbiji
1. Beograd (www.gogb.org.rs) - 7. februar 1926. godine – udruženje je osnovano kao „Udruženje gluvonemih za Beograd i okolinu“, ime je menjalo shodno društveno političkim prilikama. Početkom Drugog svetskog rata prestala je sa radom, a rad je obnovila 04.11.1944. godine, samo 12 dana posle oslobođenja Beograda, pod imenom „Narodnooslobodilački front gluvih Beograda“, jer „Opijeni dahom slobode i gluvi ljudi su se osetili sastavnim delom narodnih masa, koji treba da nešto čine za opštu stvar, za obnovu i izgradnju, za slobodu koju su četiri godine uz puno žudnje očekivali sa svim slobodarskim ljudima Srbije. Poneti entuzijazmom narodnih masa, gluvi su se uključili u njega i na najadekvatniji način uključivali se sa masovnom organizacijom čujućih ljudi. Ciljevi te obnovljene organizacije bili su:
- Okupljanje svih gluvih drugova i drugarica u jednu jedinstvenu organizaciju, sa ciljem da svi daju od sebe podjednake priloge za što brže oslobađanje naše zemlje, i
- da se povremenim sastancima što više upotpuni vaspitanje i obrazovanje gluvih, da bi i oni, kako fizičkim, tako i umnim i duhovnim sposobnostima koristili celini.
Primerom Beogradske organizacije pošle su i sve ostale kasnije osnovane, pa tako sledi nastajanje ostalih osnovnih udruženja gluvih u Srbiji:
2. Novi Sad – 21.09.1946.
3. Niš – 08.11.1946.
4. Subotica – 15.02.1948.
5. Kragujevac – 10.04.1948.
6. Kula – 12.01.1949. – prestala sa radom do kraja iste godine.
7. Zrenjanin – 20.03.1949.
8. Užice – 01.11.1949.
9. Kikinda – 15.05.1951.
10. Kraljevo – 15.06.1951.
11. Senta – 19.04.1951.
12. Valjevo – 04.07.1954.
13. Jagodina – 21.02.1955.
14. Kruševac – 21.02.1955.
15. Novi Pazar – 27.03.1955.
16. Čačak – 28.03.1955.
17. Kosovska Mitrovica – 01.06.1956.
18. Velika Plana – 24.07.1955. - do 15.05.1960, kad je pripojena S. Palanci (31.11.1959. ukinuti su srezovi).
9. Prizren – 1.08.1955.
20. Šabac – 17.08.1955.
21. Priština (danas Gračanica) – 10.10.1955.
22. Leskovac – 06.11.1955.
23. Požarevac – 04.12.1955.
24. Peć – 25.12.1955.
25. Gnjilane – 25.02.1956.
26. Prokuplje – 20.05.1956.
27. Zaječar – jun 1956.
28. Pančevo – 03.06.1956.
29. Vrbas – 10.06.1956. do 01.03.1960 kad je prestala sa radom.
30. Vršac – 17.06.1956.
31. Sombor (i Apatin) – 25.06.1956.
32. Sremska Mitrovica – 01.07.1959.
33. Smederevska Palanka – 02.09.1956.
34. Negotin – 03.10.1956. do 1958. kad je pripojen Zaječaru - ponovo se osamostalila 01.09.2001.
35. Pirot – 20.10.1956.
36. Vranje – 20.07.1956.
37. Uroševac – 09.05.1964.
38. Đakovica – 21.09.1964.
39. Loznica – 15.04.1965.
40. Aleksinac – 25.12.1966.
41. Smederevo – 06.02.1982.
42. Bajina Bašta – 13.12.1992.
43. Preševo – 05.05.1995.
44. Paraćin – 10.12.1996.
45. Trstenik – 18.03.1998.
46. Bečej – 14.03.2000. (od 1951. godine organizacija je delovala u sklopu organizacije u Senti)
47. Bela Crkva – 24.05.2000.
48. Ruma – 22.04.2003.